Os corresponsais de guerra son a voz e os ollos de persoas que experimentan situacións que nos achegan a realidades que non saberiamos se non fose polo seu traballo. Antonio Pampliega, recoñecido xornalista que forma parte dese grupo, emprendeu en 2020 un proxecto que o trouxo de volta a casa, para exercer a súa profesión no seu país e dar vida a Regueiros, un documental sobre o traballo da Cruz Vermella durante a pandemia. Hoxe reflexionamos con el sobre este proxecto, a súa carreira profesional e o futuro que prevé despois da Covid-19.
Como chegas a ser xornalista especializado en zonas de conflito?
A verdade é que me decidín por esta profesión porque o meu soño sempre fora ser xornalista deportivo. Non obstante, mentres estudaba, ocorreron tres acontecementos importantes que foron o 11 de setembro e as invasións de Afganistán e Iraq. Despois destes feitos, na universidade tivemos a oportunidade de coñecer o traballo dun fotógrafo iraní chamado Reza que traballa para National Geographic, que nos contou a través das súas fotografías e vídeos que era Afganistán e quen eran os talibáns. Iso, unido ao feito de que un profesor universitario nos animou a ler moito aos compañeiros que estaban no terreo cubrindo a guerra, fixo que decidise facer o mesmo que eles. E así comecei. A primeira viaxe foi en xaneiro de 2008, tiña 25 anos e foi a Bagdad (Iraq). Rematara a carreira e estivera un par de anos en prácticas en Diario AS, e creo que foi unha desas tolemias da miña mocidade porque apenas sabía falar inglés e a verdade é que non sabía onde me estaba metendo.
A través das historias que contas abres unha xanela a un mundo que moitos descoñecen. As desgrazas da guerra de Siria, a vida en Afganistán, a importancia de vivir e non renderse, a inmigración ou o tabú da morte. Que che leva a ser os ollos e a voz das persoas que hai nelas?
O comezo está nunha experiencia que tiven en Siria en 2012, nun funeral dun rapaz que debía ter uns 15 anos e que fora asasinado por un tanque de Al-Assad. Ao pé da tumba, no cemiterio, estaba a súa avoa. Levantouse, veu ata nós e comezou a dicirnos en árabe que rezaba para que puidésemos saír de alí e contarlle ao mundo como os mataban. Nese momento decateime da importancia do que estamos a facer. Sen as nosas fotografías, vídeos ou texto o mundo é moito máis escuro e ignorante porque non sabe o que está a suceder. Cando naceu Instagram decidín facer todo o contrario do que se mostra nesta rede social, é dicir, intentar promover estas historias que non teñen cabida nos medios e que son unha labazada na realidade. Gustaríame que, polo menos os que me seguen, non perdan a perspectiva de onde estamos porque mañá isto cambia e somos os que temos que coller o barco de volta.
Siria, Afganistán, Iraq… e, de súpeto, España. Como foi a primeira experiencia traballando no teu país e nun momento histórico como o que estamos a vivir?
A verdade é que non me gustaría traballar no meu país porque iso significaría que non estaríamos experimentando unha pandemia na que tantas persoas caeron enfermas e morreron neste tempo. Á parte diso, para min foi un privilexio poder traballar aquí, relatando e experimentando en primeira persoa un momento histórico como a Covid-19. A verdade é que estou moi agradecido á Cruz Vermella por ter confiado no meu traballo e en min para dirixir este proxecto.
Se tiveses que definilo en poucas palabras, que supuxo para ti Regueiros?
Nunca dirixira un documental, sempre os presentara ou participara como cámara ou guionista. Neste sentido, foi un reto e un desafío poñer en imaxe o que está a suceder en España, pero vendo o resultado creo que o conseguimos.
Como foi a rodaxe?
En xeral, era bastante estraño: o feito de poder desprazarse pola provincia da Coruña mentres a xente estaba na casa, de entrar nos fogares dos protagonistas, facer as entrevistas cunha máscara, non saudalos, tocalos e intentar manter a distancia… Nunca traballara con estas medidas e protocolos de seguridade e creo que foi un reto para todos, os protagonistas e o equipo.
Que dificultades atopaches?
A primeira dificultade foi o tempo. Normalmente, para facer documentais, o período de pre-produción pode estar entre dous e tres meses. No noso caso tivemos unha semana ou dez días. Outro problema era o de ter contacto directo cos personaxes nestas circunstancias, é dicir, os protagonistas son os quen son, a algúns lles impoñe a cámara, outros non se comunican ben … Hai que saber guialos e empatizar con eles. Pero eses son retos que se producen en todos os documentais e reportaxes de televisión. Hai que ter en conta que este produto foi gravado e montado nunha pandemia, é dicir, puidemos ter moito máis tempo e ir a Galicia por primeira vez a entrevistar a todos, ver onde iamos gravar, pero iso era totalmente inviable. Creo que polas circunstancias nas que o fixemos, o documental foi moi bo e o equipo fixo un gran traballo. Normalmente un material deste tipo ten un ano entre a rodaxe, a posprodución, etc. e fixémolo en tres meses.
E que obtiveches de positivo?
Sen dúbida entrar na casa de todos os protagonistas e que nos abriran as portas. Quedarme coas súas historias e esperar que mañá, ou dentro de dez anos, quen vexa este documental empatice con eles e diga “o meu caso é similar ou a miña avoa pasou por isto”, e valoren este documental e as súas historias.
Que sacas das historias que aparecen en Regueiros?
Quédome coa soidade de Manuel, que é un dos primeiros personaxes que aparecen no documental. É un home duns oitenta anos, que vive só en Betanzos e, como moitos avós en Galicia, tivo que facer fronte só á pandemia. Fíxome pensar en todos aqueles avós que estaban nesa situación, que o pasaran sós e que moitos deles morreran sós. E pensas que ninguén merece morrer así. Tamén está a historia do outro Manuel, que é un rapaz que vive nas rúas ao que a pandemia lle abriu os ollos e di que xa se cansou de estar só, que se deu conta de que precisa parella, para falar das súas cousas… Creo que son as historias que máis afectan e coas que máis podes empatizar. E logo, obviamente, a historia da familia de Sada, con Erika. De seis membros, tres deles teñen a Covid-19 e son as fillas pequenas as que se ocupan da casa. Como dice Sofía, no documental, que era a nena de mediana idade, “tiña aos meus pais na sala, deixaba comida para eles pero non podía abrazalos, non podía falar con eles, non podía facer nada en absoluto”. Decátaste alí do poder dos abrazos, eses que nos quitaron e que non sei se nos devolverán porque por mor da pandemia creo que abrazar ou tocar, polo menos xente que non coñeces, non volverá.
Para escribir o libro “Las Trincheras de la Esperanza” tiveches a oportunidade de coñecer o traballo da Cruz Vermella no mundo a través da carreira profesional de Alberto Cairo. Agora que coñeces mellor o traballo da Organización en España, que similitudes e diferenzas atopas?
En canto ás diferenzas, é fundamentalmente o contexto. O traballo de Alberto Cairo pódese comparar moi amplamente. Non obstante, o obxectivo final da Cruz Vermella é axudar aos demais e ter sempre as portas abertas e creo que durante a pandemia o fixeches igual que Alberto durante as guerras civís en Afganistán ou coa situación dos talibáns.
Como xornalista especializado en zonas de conflito, que papel cres que deberían ter as organizacións non gobernamentais para dar conta de todo iso?
Creo que o que teñen que facer é centrarse nas historias porque ao final o que chega á xente son as experiencias doutras persoas con nome e apelidos. Creo que ese é o éxito de Regueiros. Ver a Erika dicindo que cando pide axuda chega de xeito rápido e verdadeiro e que sen a Cruz Vermella non poderían soportar a pandemia porque ninguén enchería o seu frigorífico, xa o tes.
Tiveches a oportunidade de ver moitos desastres provocados polo home. Que é para ti a humanidade?
É o maior fracaso da historia. Somos unha sociedade capaz de poñer un home na Lúa ou poñer un robot en Marte, pero a 4.500 quilómetros de España, en Siria, o Estado Islámico crucificou ás persoas como fixeron no tempo de Cristo hai 2.500 anos. Estivemos matándonos toda a vida e seguiremos facéndoo porque está no ADN do ser humano. Imaxino que durante todos os anos de experiencia que teño no terreo vendo as cousas que vin, hai moito que deixei de crer nos seres humanos. É certo que persoas como Alberto Cairo volven a abrirme os ollos e reengancharme co que é a humanidade, pero eses son unha illa no océano. Tamén noto a falta de empatía. Moitas veces pregúntome sobre todos eses valores que se dan na escola, onde os deixamos, en que momento os esquecemos.
Acabas de ser pai. Que futuro cres que espera as próximas xeracións?
Vámolo ver porque a pandemia vai cambialo absolutamente todo, pero imaxino que vivirán igual ca nós: máis guerras, desigualdade, fame … O que pasa é que cambiaremos os conflitos do petróleo, o ouro e os diamantes por os de auga doce porque estamos a fastidiar o planeta, que iso é outro tema.
Unha dos protagonistas de Regueiros fala da pandemia e da necesidade de que nos leve a unha reflexión individual e colectiva sobre o noso xeito de vivir. É posible?
Creo que teriamos que facerlle a Rebeca esa pregunta agora, un ano despois, para coñecer a súa resposta. Pola miña banda, tiven claro cando lle fixen a pregunta e hoxe tamén un ano despois. Esta pandemia non nos cambiou, nin saímos máis fortes ou mellores, ao contrario. Abriunos os ollos e ensinounos que tipo de sociedade somos e seremos no futuro.
Cales son os teus próximos proxectos?
Estou a traballar nun documental sobre os dez anos da guerra de Siria con todo o material de arquivo que filmei en terreo. Ademais, no outono presento a miña primeira novela, que coincide cos 20 anos da guerra en Afganistán e trata dunha nena de 14 anos que a través dos seus ollos permítenos mergullarnos nese Afganistán dos talibáns durante cinco anos. E gustaríame traballar de novo coa Cruz Vermella no futuro.
